ไตรภูมิพระร่วง ประพันธ์โดย พระมหาธรรมราชาลิไทย (พญาลิไท) กษัตริย์แห่งสุโขทัย ได้ทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นหลังจากที่ทรงผนวชแล้ว เเละขึ้นครองราชย์ได้ 6 ปี ประมาณ พ.ศ. 1896 พญาลิไททรงเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา มีจุดมุ่งหมายในการเเต่งหนังสือคือ เพื่อเทศนาโปรดพระมารดา เป็นการเจริญธรรมกตัญญูประการหนึ่ง และเพื่อใช้สั่งสอนประชาชนให้มีคุณธรรม เข้าใจพุทธศาสนา และช่วยกันดำรงพระพุทธศานา ไว้ให้มั่นคง โดยเราได้สรุปย่อไว้ดังนี้
ขุมที่ 1 สัญชีพนรก (ขุมนรกไม่มีวันตาย)
ลักษณะ พื้นเหล็กหนาถูกเผาไฟจนลุกโชน มีขอบทั้ง 4 ด้าน มีอาณาเขตกว้างใหญ่ไพศาล ระหว่างไฟจะมีสรรพวุธต่างๆ เช่น หอก ดาบ ฆ้อน ถูกเผาไฟจนลุกแดงและคมจัด สัตว์นรกวิ่งพล่าน เท้าเหยียบไฟ ร่างกายถูกเผา สรรพวุธฟัน แทง สับ ทุบ สัตว์นรกเจ็บปวดทรมาน ร้องครวญครางดิ้นเร่าๆ ร่างกายสัตว์นรกฉีกขาด แล้วมาต่อกันใหม่โดยทันที ทรมานต่อไปไม่มีวันตาย
อายุขัย 500 ปี 1วัน = 9 ล้านปีมนุษย์
ความผิดบาปคือ เป็นโจรปล้นทำลายทรัพย์สิน ผู้มีอำนาจข่มเหงผู้ต่ำต้อยกว่า
ขุมที่ 2 กาฬสุตตะนรก (ขุมนรกด้ายดำ)
ลักษณะ มีกำแพงและพื้นเหล็กถูกเผาไฟลุกโชน นายนิริยบาลจะจับเอาสัตว์นรกนอนลง ใช้เส้นบรรทัดที่ทำด้วยสายเหล็กแดงลูกเป็นไฟ มาดีดร่างกายของสัตว์นรก ตามยาวบ้าง ตามขวางบ้าง แล้วนำเลื่อยบ้าง ขวานบ้าง มีดโต้บ้าง มาสับ ฟัน เลื่อยตามรอยที่ดีดไว้ ได้รับทุกขเวทนาแสนสาหัส
อายุขัย 1,000 ปี 1 วัน = 36 ล้านปีมนุษย์
ความผิดบาปคือ ฆ่านักบวช ภิกษุ สามเณร ผู้ทุศีล อลัชชี
ขุมที่ 3 สังฆาฏนรก (ขุมนรกภูเขาขยี้กาย)
ลักษณะ มีกำแพงและพื้นเหล็กถูกเผาไฟลุกโชน มีภูเขาเหล็กลุกเป็นไฟ 2 ลูก กลิ้งไปมาเข้าหากันบดขยี้ร่างสัตว์นรกจนแหลกเหลว แล้วฟื้นขึ้นมาใหม่ รับทุกข์ทรมานต่อไป สัตว์นรกตนใดวิ่งหนี ก็จะถูกนายนิริยบาลตีบ้าง แทงบ้าง ฟันบ้าง ตลอดเวลา
อายุขัย 2,000 ปี 1 วัน = 145 ล้านปีมนุษย์
ความผิดบาปคือ เป็นพรานนก พรานเนื้อ หรือพวกที่ชอบทรมาน เบียดเบียนสัตว์ที่ตนใช้ประโยชน์ เช่น วัว ควาย โดยขาดความเมตตาสงสาร
ขุมที่ 4 โรรุวะนรก ( ขุมนรกแห่งเสียงหวีดร้อง )
ลักษณะ มีกำแพงเหล็ก 4 ด้าน ไฟลุกโชน ยิ่งลึกยิ่ร้อน ตรงกลางขุมมีดอกบัวเหล็ก กลีบเหล็กมีไฟพุ่งออกมาตลอดเวลา สัตว์นรกถูกบังคับให้ขึ้นไปอยู่ในดอกบัว กรรมทำให้สัตว์นรกยืนขึ้นแล้วก้มตัวลงกลีบบัวงับหนีบสัตว์นรก ส่วนหัวถึงคาง ขาถึงข้อเท้า มือถึงข้อมือ ไฟเผาร่างอยู่ตลอดเวลา สัตว์นรกเจ็บปวดทรมานส่งเสียงร้องครวญครางดังยิ่งนัก
อายุขัย 4,000 ปี 1 วัน = 576 ล้านปีมนุษย์
ความผิดบาป พวกเมาสุราอาละวาด ทำร้ายร่างกาย พวกเผาไม้ ทำลายป่า พวกกักขังสัตว์ไว้ฆ่า ชาวประมง
ขุมที่ 5 มหาโรรุวะนรก ( ขุมนรกแห่งเสียงหวีดร้องอย่างหนัก )
ลักษณะ มีดอกบัวขนาดใหญ่ ไฟร้อนจัดยิ่งกว่าขุมก่อน กลีบบัวคมเป็นกรดมีอยู่ทั่วไป ระหว่างช่องว่างมีแหลนหลาว ปักชูปลายแหลม ขึ้นลุกเป็นไฟ นายนิริยบาล่จะบังคับไล่แทงให้ขึ้นไปบนดอกบัว สัตว์นรกทั้งหลายร้อน ดิ้นทุรนทุรายไปกระทบกลีบบัว กลีบบัวบาดตัดร่างสัตว์นรกล่วงลงมา ถูกแหลนหลาวแทงรับไว้ เนื้อของสัตว์นรกร้อนลุกเป็นไฟหล่นลงสู่พื้น และมีสุนัขนรกคอยกัดแทะกินจนหมดสิ้น สัตว์นรกก็จะก่อร่างขึ้นใหม่ รับทุกขเวทนาร้องโหยหวนดังยิ่งกว่าขุมก่อน
อายุขัย 8,000 ปี 1 วัน = 2304 ล้านปีมนุษย์
ความผิดบาป พวกลักเครื่องสักการบูชา ขโมยทรัพย์สมบัติของ พ่อแม่ ครูอาจารย์ หรือภิกษุสามเณร นักบวชต่าง ๆ
ขุมที่ 6 ตาปะนรก (ขุมนรกแห่งความเร่าร้อน)
ลักษณะ กำแพง 4 ด้าน พื้นเป็นเหล็กแดงฉาน ไฟพลุ่งโชนสว่างมากไร้เปลว ไฟละเอียดและร้อนจัดมีแหลนหลาวใหญ่เท่าลำตาล ไฟลุกโชนพุ่งมาเสียบสัตว์นรกและเอาขึ้นตั้งไว้ พอไฟไหม้เนื้อหนังหล่นลงมา ก็จะถูกสุนัขนรกตัวใหญ่เท่าช้าง เที่ยวไล่กัดแทะจนเหลือแต่กระดูก แล้วก็เกิดเป็นสัตว์นรกใหม่ ต้องทุกข์ทรมานร้องระงมเซ็งแซ่ไปหมด
อายุขัย 1,600 ปี 1 วันนรก = 9,236 ล้านปีมนุษย์
ความผิดบาป พวกเผาบ้านเผาเมือง เผาโบสถ์วิหาร ศาลาการเปรียญ
ขุมที่ 7 มหาตาปะนรก (ขุมนรกแห่งความเร่าร้อนยิ่ง)
ลักษณะ มีไฟคล้ายแสงสว่าง มีความร้อนสูงมาก พุ่งมาจากกำแพงเหล็กรอบด้านมารวมกันตรงกลาง มีภูเขาเหล็กตั้งอยู่กลางขุมนรก มีไฟพุ่งเข้าพุ่งออกจนเผาเป็นเหล็กแดงฉาน นายนิริยบาลบังคับให้สัตว์นรกป่ายปีนขึ้นไปบนยอดเขา พอใกล้ถึงยอดเขา สัตว์นรกทนไม่ไหว ร่วงหล่นลงมา ก็จะถูกแหลนหลาวที่ปักเอาไว้รอบข้างแทงเข้า ไฟไหม้ท่วมร่าง
อายุขัย 1/2 กัป (กัลป์)
ความผิดบาป พวกมิจฉาทิฏฐิบุคคล เห็นผิดเป็นชอบ ไม่รู้จักสิ่งดีมีประโยชน์ ปฏิเสธเรื่องบุญ เรื่องบาป เห็นว่าตายแล้วสูญ ทุกสิ่งทุกอย่างเที่ยง ไม่มีการเปลี่ยนแปลง ทำแต่ทุจริตกรรม
ขุมที่ 8 อเวจีมหานรก (ขุมนรกแห่งร้อนไม่มีเว้นว่าง)
ลักษณะ มีกำแพงเหล็กปิดเฉพาะตัวทั้ง 6 ทิศ มีหลาวเหล็กแทงสัตว์นรกทะลุตรึงร่างให้ยืนกางแขนขา โดยจากบนลงล่าง ซ้ายไปขวา หน้าไปหลัง จำนวนหลายสิบเล่ม จนสัตว์นรกไม่สามารถขยับตัวได้เลยแม้แต่น้อย ถูกแผดเผาอยู่ตลอดเวลา จนกระดูกแดงฉาน จำนวนสัตว์นรกในขุมนี้ มีมากกว่าทั้ง 7 ขุมรวมกัน
อายุขัย 1 กัป (กัลป์)
ความผิดบาป พวกทำบาปหนักที่เป็นอนันตริยกรรม ได้แก่ ฆ่าบิดามารดา ฆ่าพระอรหันต์ ทำให้พระพุทะเจ้าห้อพระโลหิต ทำสังฆเภท คือ ยุยงให้สงฆ์แตกกัน พวกทำลายพระพุทธรูป ต้นศรีมหาโพธิ์ พวกติเตียนพระอริยสงฆ์
อ้างอิง https://www.winnews.tv/news/3428